श्रीराधास्तोत्रम् || Shri Radha Stotram

0

श्रीकृष्णकृतं श्रीराधास्तोत्रम् – एक बार श्रीराधाजी मान करके श्रीकृष्ण के समीप से अन्तर्धान हो गयीं । तब ब्रह्मा, विष्णु और शिव आदि सब देवता ऐश्वर्यभ्रष्ट, श्रीहीन, भार्यारहित तथा उपद्रवग्रस्त हो गये । इस परिस्थिति पर विचार करके उन सबने भगवान् भीकृष्ण की शरण ली । उनके स्तोत्र से संतुष्ट हुए सबके परमात्मा श्रीकृष्ण ने स्नान करके शुद्ध हो सती राधिका की पूजा करके उनका इस प्रकार स्तवन किया —

श्रीकृष्णकृतं श्रीराधास्तोत्रम्

॥ श्रीकृष्ण उवाच ॥

एवमेव प्रियोऽहं ते प्रमोदश्चैव ते मयि । सुव्यक्तमद्य कापट्यवचनं ते वरानने ॥

हे कृष्ण त्वं मम प्राणा जीवात्मेति च संततम् । ब्रूषे नित्यं तु यत् प्रेम्णा साम्प्रतं तद् गतं द्रुतम् ॥

अस्माकं वचनं सत्यं यद् ब्रवीमीति तद् ध्रुवम् । पञ्चप्राणाधिदेवी त्वं राधा प्राणाधिकेति मे ॥

शक्तो न रक्षितुं त्वां च यान्ति प्राणास्त्वया विना । विनाधिष्ठातृदेवीं च को वा कुत्र च जीवति ॥

महाविष्णोश्च माता त्वं मूलप्रकृतिरीश्वरी । सगुणा त्वं च कलया निर्गुणा स्वयमेव तु ॥

ज्योतीरूपा निराकारा भक्तानुग्रहविग्रहा । भक्तानां रुचिवैचित्र्यानानामूर्तीश्च विभ्रती ॥

महालक्ष्मीश्च वैकुण्ठे भारती च सतां प्रसूः । पुण्यक्षेत्रे भारते च सती त्वं पार्वती तथा ॥

तुलसी पुण्यरूपा च गङ्गा भुवनपावनी । ब्रह्मलोके च सावित्री कलया त्वं वसुन्धरा ॥

गोलोके राधिका त्वं च सर्वगोपालकेश्वरी । त्वया विनाहं निर्जीवो ह्यशक्तः सर्वकर्मसु ॥

शिवः शक्तस्त्वया शक्त्या शवाकारस्त्वया विना । वेदकर्ता स्वयं ब्रह्मा वेदमात्रा त्वया सह ॥

नारायणस्त्वया लक्ष्म्या जगत्पाता जगत्पतिः । फलं ददाति यज्ञश्च त्वया दक्षिणया सह ॥

बिभर्ति सृष्टिं शेषश्च त्वां कृत्वा मस्तके भुवम् । विभर्ति गङ्गारूपां त्वां मूर्ध्नि गङ्गाधरः शिवः ॥

शक्तिमच्च जगत् सर्वं शवरूपं त्वया विना । वक्ता सर्वस्त्वया वाण्या सूतो मूकस्त्वया विना ॥

यथा मृदा घटं कर्तुं कुलालः शक्तिमान् सदा । सृष्टिं स्रष्टुं तथाहं च प्रकृत्या च त्वया सह ॥

त्वया विना जडश्चाहं सर्वत्र च न शक्तिमान् । सर्वशक्तिस्वरूपा त्वं समागच्छ ममान्तिकम् ॥

वह्नौ त्वं दाहिका शक्तिर्नाग्निः शक्तस्त्वया विना । शोभास्वरूपा चन्द्रे त्वं त्वां विना न स सुन्दरः ॥

प्रभारुपा हि सूर्ये त्वं त्वां विना न स भानुमान् । न कामः कामिनीबन्धुस्त्वया रत्या विना प्रिये ॥

॥श्रीराधास्तोत्रम् फल-श्रुति ॥

इत्येवं स्तवनं कृत्वा तां सम्प्राप जगत्प्रभुः । देवाबभूवुः सश्रीकाः सभार्याः शक्तिसंयुताः ॥

सस्त्रीकं च जगत् सर्वे बभूव शैलकन्यके । गोपीपूर्णश्च गोलोको बभूव तत्प्रसादतः ॥

राजा जगाम गोलोकमिति स्तुत्वा हरिप्रियाम् । श्रीकृष्णेन कृतं स्तोत्रं राधाया यः पठेन्नरः ॥

कृष्णभक्तिं च तद्दास्यं स प्राप्नोति न संशयः । स्त्रीविच्छेदे यः शृणोति मासमेकमिदं शुचिः ॥

अचिराल्लभते भार्यो सुशीलां सुन्दरीं सतीम् । भार्याहीनो भाग्यहीनो वर्षमेकं शृणोति यः ॥

अचिराल्लभते भार्या सुशीलां सुन्दरीं सतीम् । पुरा मया च त्वं प्राप्ता स्तोत्रेणानेन पार्वति ॥

मृतायां दक्षकन्यायामाज्ञया परमात्मनः । स्तोत्रेणानेन सम्प्राप्ता सावित्री ब्रह्मणा पुरा ॥

पुरा दुर्वाससः शापान्निः श्रीकै देवतागणे । स्तोत्रेणानेन देवैस्तैः सम्प्राप्ता श्रीः सुदुर्लभा ॥

शृणोति वर्षमेकं च पुत्रार्थी लभते सुतम् । महाव्याधी रोगमुक्तो भवेत् स्तोत्रप्रसादतः ॥

कार्तिकीपूर्णिमायां तु तां सम्पूज्य पठेतुः यः । अचलां श्रियमाप्नोति राजसूयफलं लभेत् ॥

नारी शृणोति चेत् स्तोत्रं स्वामिसौभाग्यसंयुता । भक्त्या शृणोति यः स्तोत्रं बन्धनान्मुच्यते ध्रुवम् ॥

नित्यं पठति यो भक्त्या राधां सम्पूज्य भक्तितः । स प्रयाति च गोलोकं निर्मुक्तो भयबन्धनात् ॥

॥ इति श्रीब्रह्मवैवर्ते श्रीकृष्णकृतं श्रीराधास्तोत्रं सम्पूर्णम् ॥

(प्रकृतिखण्ड ५५ । ७३-१०१)
श्रीकृष्णकृतं श्रीराधा स्तोत्रम्

॥ श्रीकृष्ण उवाच ॥

एवमेव प्रियोऽहं ते प्रमोदश्चैव ते मयि । सुव्यक्तमद्य कापट्यवचनं ते वरानने ॥

श्रीकृष्ण बोले — सुमुखि श्रीराधे ! क्या मैं इसी प्रकार तुम्हारा प्रिय हूँ और मुझमें तुम्हारी प्रीति है ? तुम्हारी वाणी में जो छलना थी, वह आज अच्छी तरह प्रकट हो गयी ।

हे कृष्ण त्वं मम प्राणा जीवात्मेति च संततम् । ब्रूषे नित्यं तु यत् प्रेम्णा साम्प्रतं तद् गतं द्रुतम् ॥

‘हे कृष्ण ! तुम मेरे प्राण हो, जीवात्मा हो’ इस तरह की बातें जो तुम नित्य-निरन्तर प्रेमपूर्वक कहा करती थीं, वे अब तत्काल कहाँ चली गयी ?

अस्माकं वचनं सत्यं यद् ब्रवीमीति तद् ध्रुवम् । पञ्चप्राणाधिदेवी त्वं राधा प्राणाधिकेति मे ॥

मैं पहले तुम्हारे सामने जो कुछ कहता था, मेरा वचन आज भी ध्रुव सत्य है । तुम मेरे पाँचों प्राण की अधिष्ठात्री देवी हो’, ‘राधा मेरे लिये प्राणों से भी बढ़कर प्रिय है ।

शक्तो न रक्षितुं त्वां च यान्ति प्राणास्त्वया विना । विनाधिष्ठातृदेवीं च को वा कुत्र च जीवति ॥

मेरी ये बातें जैसे पहले सत्य थीं, उसी तरह आज भी हैं । मैं तुम्हें अपने पास रखने में समर्थ न हो सका, अतः तुम्हारे बिना मेरे प्राण चले जा रहे हैं । अधिष्ठात्री देवी के बिना कौन कहाँ जीवित रह सकता है ?

महाविष्णोश्च माता त्वं मूलप्रकृतिरीश्वरी । सगुणा त्वं च कलया निर्गुणा स्वयमेव तु ॥

तुम महाविष्णु की माता, मूलप्रकृति ईश्वरी हो । अपनी कला से तुम सगुण रूप में प्रकट होती हो । स्वयं तो निर्गुणा (प्राकृत गुणों से रहित) ही हो ।

ज्योतीरूपा निराकारा भक्तानुग्रहविग्रहा । भक्तानां रुचिवैचित्र्यानानामूर्तीश्च विभ्रती ॥

ज्योतिःपुञ्ज ही तुम्हारा स्वरूप है । तुम वास्तव में निराकार हो । भक्तों पर अनुग्रह करने के लिये ही तुम रूप धारण करती हो । भक्तों की विभिन्न रुचि के कारण नाना प्रकार की मूर्तियाँ ग्रहण करती हो ।

महालक्ष्मीश्च वैकुण्ठे भारती च सतां प्रसूः । पुण्यक्षेत्रे भारते च सती त्वं पार्वती तथा ॥

वैकुण्ठ में महालक्ष्मी और सरस्वती के रूप में तुम्हारा ही निवास है । पुण्यक्षेत्र भारतवर्ष में सत्पुरुषों की जननी भी तुम्हीं हो । सती और पार्वती के रूप में तुम्हारा ही प्राकट्य हुआ है ।

तुलसी पुण्यरूपा च गङ्गा भुवनपावनी । ब्रह्मलोके च सावित्री कलया त्वं वसुन्धरा ॥

तुम्ही पुण्यरूपा तुलसी और भुवनपावनी गङ्गा हो । ब्रह्मलोक में सावित्री के रूप में तुम्हीं रहती हो । तुम्हीं अपनी कला से वसुन्धरा हुई हो।

गोलोके राधिका त्वं च सर्वगोपालकेश्वरी । त्वया विनाहं निर्जीवो ह्यशक्तः सर्वकर्मसु ॥

गोलोक में तुम्हीं समस्त गोपालों की अधीश्वरी राधा हो । तुम्हारे बिना मैं निर्जीव हूँ । किसी भी कर्म को करने में असमर्थ हूँ ।

शिवः शक्तस्त्वया शक्त्या शवाकारस्त्वया विना । वेदकर्ता स्वयं ब्रह्मा वेदमात्रा त्वया सह ॥

तुम्हें शक्ति के रूप में पाकर ही शिव शक्तिमान् हैं । तुम्हारे बिना वे शिव नहीं, शव हैं । तुम्हें ही वेदमाता सावित्री के रूप में अपने साथ पाकर साक्षात् ब्रह्माजी वेदों के प्राकट्यकर्ता माने गये हैं ।

नारायणस्त्वया लक्ष्म्या जगत्पाता जगत्पतिः । फलं ददाति यज्ञश्च त्वया दक्षिणया सह ॥

तुम लक्ष्मी का सहयोग मिलने से ही जगत्पालक नारायण जगत् का पालन करते हैं । तुम्ही दक्षिणारूप से साथ रहती हो, इसलिये यज्ञ फल देता है ।

बिभर्ति सृष्टिं शेषश्च त्वां कृत्वा मस्तके भुवम् । विभर्ति गङ्गारूपां त्वां मूर्ध्नि गङ्गाधरः शिवः ॥

पुत्री के रूप में तुम्हें मस्तक पर धारण करके ही शेषनाग सृष्टि का संरक्षण करते हैं । गङ्गाधर शिव तुम्हें ही गङ्गारूप में अपने मस्तक पर धारण करते हैं ।

शक्तिमच्च जगत् सर्वं शवरूपं त्वया विना । वक्ता सर्वस्त्वया वाण्या सूतो मूकस्त्वया विना ॥

तुमसे ही सारा जगत् शक्तिमान् है । तुम्हारे बिना सब कुछ शव ( मृतक-) के तुल्य है । तुम वाणी हो । तुम्हें पाकर ही सब लोग वक्ता बनते हैं । तुम्हारे बिना पौराणिक सूत भी मूक हो जाता है ।

यथा मृदा घटं कर्तुं कुलालः शक्तिमान् सदा । सृष्टिं स्रष्टुं तथाहं च प्रकृत्या च त्वया सह ॥

जैसे कुम्हार सदा मिट्टी के सहयोग से ही घड़ा बनाने में समर्थ होता है, उसी प्रकार तुम प्रकृतिदेवी के साथ ही मैं सृष्टि-रचना में सफल होता हूँ ।

त्वया विना जडश्चाहं सर्वत्र च न शक्तिमान् । सर्वशक्तिस्वरूपा त्वं समागच्छ ममान्तिकम् ॥

तुम्हारे बिना मैं सर्वत्र जड हूँ । कहीं भी शक्ति नहीं हूँ । तुम्हीं सर्वशक्तिस्वरूपा हो । अतः मेरे निकट आओ ।

वह्नौ त्वं दाहिका शक्तिर्नाग्निः शक्तस्त्वया विना । शोभास्वरूपा चन्द्रे त्वं त्वां विना न स सुन्दरः ॥

अग्नि में तुम्हीं दाहिकाशक्ति हो । तुम्हारे बिना अग्नि दाहकर्म में समर्थ नहीं है। चन्द्रमा ने शोभा बनकर रहती हो। तुम्हारे बिना चन्द्रमा सुन्दर नहीं लगेगा ।

प्रभारुपा हि सूर्ये त्वं त्वां विना न स भानुमान् । न कामः कामिनीबन्धुस्त्वया रत्या विना प्रिये ॥

सूर्य में तुम्हीं प्रभा हो । तुम्हारे बिना सूर्यदेव प्रभापूर्ण नहीं रह सकते । प्रिये ! तुम्हीं रति हो । तुम्हारे बिना कामदेव कामिनियों के प्राणवल्लभ नहीं हो सकते ।

॥ श्रीकृष्णकृतं श्रीराधास्तोत्रम् ॥

॥ फल-श्रुति ॥

इत्येवं स्तवनं कृत्वा तां सम्प्राप जगत्प्रभुः । देवाबभूवुः सश्रीकाः सभार्याः शक्तिसंयुताः ॥

इस प्रकार श्रीराधा की स्तुति करके जगत्प्रभु श्रीकृष्ण ने उन्हें प्राप्त किया । फिर तो सब देवता सश्रीक, सस्त्रीक और शक्तिसम्पन्न हो गये ।

सस्त्रीकं च जगत् सर्वे बभूव शैलकन्यके । गोपीपूर्णश्च गोलोको बभूव तत्प्रसादतः ॥

गिरिराजनन्दिनि । तदनन्तर सारा जगत् सस्त्रीक हो गया । श्रीराधा की कृपा से गोलोक गोपाङ्गनाओं से परिपूर्ण हो गया ।

राजा जगाम गोलोकमिति स्तुत्वा हरिप्रियाम् । श्रीकृष्णेन कृतं स्तोत्रं राधाया यः पठेन्नरः ॥

इसी प्रकार हरिप्रिया श्रीराधा की स्तुति करके राजा सुयज्ञ गोलोकधाम में चले गये । जो मनुष्य श्रीकृष्ण द्वारा किये गये इस “राधास्तोत्र” का पाठ करता है।

कृष्णभक्तिं च तद्दास्यं स प्राप्नोति न संशयः । स्त्रीविच्छेदे यः शृणोति मासमेकमिदं शुचिः ॥

वह श्रीकृष्ण की भक्ति और दास्यभाव प्राप्त कर लेता है, इसमें संशय नहीं है । स्त्री से वियोग होने पर जो पवित्रभाव से एक मास तक इस स्तोत्र का श्रवण करता है।

अचिराल्लभते भार्यो सुशीलां सुन्दरीं सतीम् । भार्याहीनो भाग्यहीनो वर्षमेकं शृणोति यः ॥

अचिराल्लभते भार्या सुशीलां सुन्दरीं सतीम् ।

वह शीघ्र ही सती, सुन्दरी और सुशीला स्त्री को प्राप्त कर लेता है । जो भार्या और सौभाग्य से हीन है, वह यदि एक वर्ष तक इस स्तोत्र का श्रवण करे तो- उसे भी शीघ्र ही सुन्दरी, सुशीला एवं सती भार्या की प्राप्ति हो जाती है ।

पुरा मया च त्वं प्राप्ता स्तोत्रेणानेन पार्वति ॥

मृतायां दक्षकन्यायामाज्ञया परमात्मनः । स्तोत्रेणानेन सम्प्राप्ता सावित्री ब्रह्मणा पुरा ॥

पार्वति ! पूर्वकाल में अब दक्षकन्या सती की मृत्यु हो गयी थी,तब परमात्मा श्रीकृष्ण की आशा पाकर मैंने इसी स्तोत्र से श्रीराधा की स्तुति की और तुम्हें पा लिया । पूर्वकाल में ब्रह्माजी को भी इसी स्तोत्र के प्रभाव से सावित्री की प्राप्ति हुई थी ।

पुरा दुर्वाससः शापान्निः श्रीकै देवतागणे । स्तोत्रेणानेन देवैस्तैः सम्प्राप्ता श्रीः सुदुर्लभा ॥

प्राचीन काल में दुर्वासा के शाप से जब देवतालोग श्रीहीन हो गये, तब इसी स्तोत्र से श्रीराधा की स्तुति करके उन्होंने परम दुर्लभ लक्ष्मी प्राप्त की थी ।

शृणोति वर्षमेकं च पुत्रार्थी लभते सुतम् । महाव्याधी रोगमुक्तो भवेत् स्तोत्रप्रसादतः ॥

पुत्र की इच्छा-वाला पुरुष यदि एक वर्ष तक इस स्तोत्र का श्रवण करे तो उसे पुत्र प्राप्त हो जाता है । इस स्तोत्र के प्रसाद से मनुष्य बहुत बड़ी व्याधि एवं रोगों से मुक्त हो जाता है ।

कार्तिकीपूर्णिमायां तु तां सम्पूज्य पठेतुः यः । अचलां श्रियमाप्नोति राजसूयफलं लभेत् ॥

जो कार्तिक की पूर्णिमा को श्रीराधा का पूजन करके इस स्तोत्र का पाठ करता है, वह अविचल लक्ष्मी को पाता है तथा राजसूययज्ञ के फल का भागी होता है ।

नारी शृणोति चेत् स्तोत्रं स्वामिसौभाग्यसंयुता । भक्त्या शृणोति यः स्तोत्रं बन्धनान्मुच्यते ध्रुवम् ॥

यदि नारी इस स्तोत्र का श्रवण करे तो वह पति के सौभाग्य से सम्पन्न होती है । जो भक्तिपूर्वक इस स्तोत्र को सुनता है, वह निश्चय ही बन्धन से मुक्त हो जाता है ।

नित्यं पठति यो भक्त्या राधां सम्पूज्य भक्तितः । स प्रयाति च गोलोकं निर्मुक्तो भयबन्धनात् ॥

जो प्रतिदिन भक्तिभाव से श्रीराधा की पूजा करके प्रेमपूर्वक इस स्तोत्र का पाठ करता है, वह भवबन्धन से मुक्त हो गोलोकधाम में जाता है ।

॥ इति श्रीब्रह्मवैवर्ते श्रीकृष्णकृतं श्रीराधास्तोत्रं सम्पूर्णम् ॥

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *