भूतडामर तन्त्र पटल ६ – Bhoot Damar Tantra Patal 6, भूतडामरतन्त्रम् षष्ठ पटलम्
तन्त्र श्रृंखला में आगमतन्त्र से भूतडामर महातन्त्र अथवा भूतडामरतन्त्र के पटल ५ में चण्डकात्यायनी साधन, कात्यायनी मन्त्र, भूतकात्यायनी मन्त्र को दिया गया, अब पटल ६ में महामण्डलवर्णन क्रोधमन्त्रवर्णन क्रोधसाधनी मुद्रा क्रोधपति मन्त्र का वर्णन हुआ है।
भूतडामरतन्त्रम् षष्ठ: पटल:
भूतडामरतन्त्र छटवां पटल
भूतडामर महातन्त्र
अथ षष्ठंपटलम्
उन्मत्तभैरव्युवाच
सुरासुरजगद्वन्द्य ! जगतामुपकारक ! ।
श्रीमहामण्डलं ब्रूहि सर्वसिद्धिप्रदायकम् ॥
उन्मत्त भैरवी कहती हैं– हे भैरव ! आप सुर एवं असुरों के तथा जगत् के पूजनीय एवं उपकारक हैं। अतः आप महासिद्धि प्रदान करने वाले श्रीमहामण्डल का वर्णन कीजिए ।
उन्मत्तभैरव उवाच
विद्याधरोऽप्सरोयक्ष प्रेतगन्धर्वकिन्नरैः।
महोरगैः परिवृतो महादेवस्त्रिलोचनः ।
क्रोधं प्रदक्षिणीकृत्य नमस्कृत्य पुनः पुनः ।
पादौ शिरो विधायाथ भाषते क्रोधभूपतिम् ।
क्रोधीश ! त्वं महाभूतदुष्टग्रहविमर्दक ! ।
कटपूतनवेतालक्लेशविघ्नविघातक !।
प्रसीद देवदेवेश ! संसारार्णवतारक! ।
पश्चिमे समये प्राप्ते जम्बूद्वीपे कलौ युगे ।
मर्त्यानामुपकारार्थं दुष्टदुर्जननिग्रहम् ।
भतिनीयक्षिणीनागकन्यकासाधनं वद ।
बोधिसत्त्वो महादेवं साधु साध्वीति पूजयन् ।
महामण्डलमाख्यातं सुव्यक्तं सुरपादपम् ॥ १ ॥
उन्मत्तभैरव कहते हैं—महादेव ने विद्याधर, अप्सरा, यक्ष, प्रेत, गन्धर्व, किन्नर तथा सर्पगण से घिरी अवस्था में क्रोधभूपति का पुनः पुनः प्रणाम करके उनके पदद्वय को मस्तक पर धारण करते हुए उनकी प्रदक्षिणा करते हुए कहा- ‘हे क्रोधेश्वर ! आप महाभूत तथा दुष्ट ग्रह आदि के विनाशक हैं। देवाधिदेव हैं तथा संसार-समुद्र से पार कराने वाले हैं। अब इस कलियुग में मनुष्यों के उपकार हेतु दुष्टजन का शमन करने वाले, भूतिनी, यक्षिणी तथा नागकन्यादि का साधन कहिए‘। क्रोधपति ने महादेव को साधुवाद देते हुए कहा ॥ १ ॥
अथातः सम्प्रवक्ष्यामि महामण्डलमुत्तमम् ।
चतुरस्रं चतुर्द्वारं चतुष्कोणविभूषितम् ।
दलैः षोडशभिर्युक्तं वप्रप्राकारशोभितम् ।
तत्र मध्ये न्यसेद्भीमं ततो ज्वालासमाकुलम् ।
साट्टहासं महारौद्रं भिन्नाञ्जनचयोपमम् ।
प्रत्यालीढं चतुर्बाहुं दक्षिणे वज्रधारिणम् ।
तर्जनीं वामहस्तेन तीक्ष्णदंष्ट्रां करालिनम् ।
कपालरत्नमुकुटं त्रैलोक्यस्यारिनाशनम् ।
आदित्यकोटिसङ्काशमष्टनागविभूषितम् ।
अपराजित्पदाक्रान्तं मुद्राबन्धेन तिष्ठति ।
अनामिकाद्वयं वेष्ट्य आकुञ्च्य तर्जनीद्वयम् ।
कनिष्ठां मध्यमाञ्चैव ज्येष्ठाङ्गुष्ठेन च क्रमात् ।
एवं मुद्राधरः श्रीमान् त्रैलोक्यसाध्यसाधकः ।
उमापति लिखेत् क्रोधपूर्वे विष्णुश्च दक्षिणे ।
रक्षोदेवं पश्चिमे तु कात्तिकेयं तथोत्तरे ।
ईशाने च गणाधीशमादित्यं वह्निसंस्थितम् ।
नैर्ऋते तु लिखेद्राहुं वायुकोणे नटेश्वरम् ।
चन्द्रं सम्पूजयेद्वामे क्रोधराजस्य भूपतेः ।
प्रभादेवीं सुवर्णाभां सर्वालङ्कारभूषिताम् ।
ईषद्धसितवदनां क्रोधवामे सदा लिखेत् ।
क्रोधाग्रे पुष्पहस्ताश्च श्रीदेवीं परिभावयेत् ।
सालङ्कारां धूपहस्तां क्रोधदक्षे तिलोत्तमाम् ।
क्रोधस्य पृष्ठभागे च दीप हस्तामलङ्कृताम् ।
दिव्यरूपां शशीं देवीं द्विजराजमुखीं तथा ।
आग्नेय्याश्व न्यसेद्भद्रां दिव्यकुण्डलमण्डिताम् ।
गृहीतगन्धहस्ताच रत्नभूषणभूषिताम् ।
विन्यसेद्रक्षः कोष्ठायां वीणायुक्तां सरस्वतीम् ।
वायव्यां यक्षिणीं रत्नमालाढ्यां सुरसुन्दरीम् ।
ईशाने च विशालाक्षी सर्वालङ्कारभूषिताम् ।
रूपयौवनसम्पन्नां स्वर्णवर्णां समालिखेत् ।
इन्द्रो वह्निर्यमो रक्षो वरुणो वायुरेव च ।
कुबेरश्च शशीशानी बाह्यप्राचादिमण्डले ।। २ ॥
मैं महामण्डल का वर्णन करता हूँ, सुनो। चतुरस्र, चतुर्द्वार, चतुष्कोण, षोडशदल पद्म तथा वप्रप्राकारादि-शोभित मण्डल बनाकर उसमें भीममूर्ति का विन्यास करो। भीममूर्ति इस प्रकार है– अतिशय तेजस्वी, अट्टहासयुक्त, महाभयंकर, काजल के समान देहकान्ति, दाहिना पैर आगे, चारभुजा, दाहिने हाथ में वज्र, बायें हाथ में तर्जनी मुद्रा, तीखे दाँतवाले, भयंकर, मनुष्य की खोपड़ी तथा रत्नमुकुटधारी, त्रिभुवन में शत्रु का नाश करने वाले, करोड़ों सूर्य के समान तेजयुक्त, आठ नागों से विभूषित तथा मुद्राबन्धन करके स्थित । अब मुद्रा का वर्णन किया जा रहा है।
दोनों अनामिकाओं को परस्पर लेपेटें, दोनों तर्जनियों को आकुंचित कर के बड़ी उंगली द्वारा मध्यमा तथा कनिष्ठा को आबद्ध करे। इस मुद्रा का प्रयोग करने वाले को भगवान् क्रोधपति त्रिभुवन की सिद्धि देते हैं। क्रोधपति के आगे दाहिनी ओर विष्णुमूर्ति बनाये। मण्डल के पश्चिम में कुबेर, उत्तर में कार्तिकेय, ईशान में गणेश, दक्षिण में सूर्य, नैर्ऋत में राहु तथा वायुकोण में निर्ऋति को बनाये। क्रोधभूपति के बायें भाग में चन्द्रमूर्ति बनाकर पूजन करे । क्रोधभूपति के वामभाग में सुवर्णवर्णा, समस्त अलंकारयुक्ता, तनिक हँसती हुई प्रभादेवी की मूर्ति अंकित करे। क्रोधभूपति के आगे पुष्पहस्ता लक्ष्मीदेवी, दाहिनी ओर अलंकार युक्त धूपहस्ता तिलोत्तमा, पीछे दीपहस्ता अलंकारयुक्ता विद्याधरीरूपा चन्द्रमुखी शशीदेवी, अग्निकोण में दिव्यकुण्डलधारिणी गन्धहस्ता रत्न आभूषणयुता भद्रादेवी, उत्तर में वीणायुक्ता सरस्वती, वायुकोण में रत्नमालाविभूषिता सुंदर सुन्दरीरूपा विद्याधरी, ईशान में अलंकारभूषिता विद्याशक्ति तथा मण्डल की पूर्वादि आठों दिशाओं में इन्द्र, वह्नि, यम, निर्ऋति, वरुण, वायु, कुबेर, शशि तथा ईशान की मूर्ति का पूजन करे ॥ २ ॥
अथ दीक्षाविधि वक्ष्ये प्राणिनां दुरितापहम् ।
क्रोधमुद्राधरं शिष्यं नीलवस्त्रयुगेन च ।
छादितं क्रोधगं चित्तं गुरुर्मन्त्रं निशामयेत् ॥ ३ ॥
अब प्राणियों का समस्त पाप नाश करने वाली दीक्षाविधि कहता हूँ । शिष्य को क्रोध मुद्राबद्ध ( क्रोधभूपति की उपरोक्त मुद्रा में बाँध ) करके उसे दो नीले वस्त्रों से ढाँके और शिष्य का मन क्रोधभूपति पर लगा हो, तब गुरु उसे क्रोधमन्त्र सुनाये ।। ३ ।।
अथ क्रोधमनुं वक्ष्ये ह्यसाध्यं येन सिध्यति ।
बीजं हालाहलं गृह्य क्रं क्रों बीजमतः परम् ।
भयङ्करार्णमाभाष्य सिताङ्गं क्षतजं स्थितम् ।
प्रलयाग्निमहाज्वालामाभाष्य मनुमुद्धरेत् ।
एवमुच्चारिते क्रोधः स्वयमेव प्रवेक्ष्यति ।
बद्ध्वा तु क्रोधनीं मुद्रां शिरस्यास्ये च वक्षसि ।
स्वयं वज्रधरो भूत्वा तावत्तिष्ठ द्वयं पुनः ।
आभाष्य पातयेत्तोयं वज्रदेहो भवेन्नरः ॥ ४ ॥
अब क्रोधभूपति का मन्त्र कहा जा रहा है। इससे मनुष्य असाध्य साधन कर सकता है।
‘ॐ हुं वज्र फट् क्रुं क्रों क्रुं क्रुं हुं हुं फट्‘ । इस मन्त्र का उच्चारण करने से क्रोधभैरव आते हैं। शिष्य के मस्तक, हृदय तथा मुख में क्रोधमुद्रा का बन्धन करके उक्त मन्त्र से जल को अभिमन्त्रित करके शिष्य के मस्तक आदि पर उसे छिड़के। इससे शिष्य की देह वज्र के समान दृढ़ हो जाती है ॥ ४ ॥
विसर्गात् प्रविश क्रोधकूर्चयुग्ममुदीरयेत् ।
विशेदनेन मन्त्रेण क्रोधेनाभ्यर्चयेत् त्रिधा ।
नीलवस्त्रं परित्यज्य दर्शयेत् कुलदेवताम् ।
ततोऽभिषेचनार्थञ्च मुद्रामन्त्रं जले क्षिपेत् ।
तेनाभिषिश्चितः शिष्यो गुरुं सन्तोषयेत्ततः ।। ५ ।
‘ॐ प्रविश क्रोध हुं हूं‘। इस मन्त्र का ३ बार उच्चारण करके क्रोध- भूपति की अर्चना करे और शिष्य के मस्तक से नीला वस्त्र हटाकर कुलदेवता का दर्शन कराये । तदनन्तर जल में मुद्रामन्त्र पढ़कर उससे शिष्य का अभिषेक करे। अब शिष्य भी गुरु को दक्षिणा आदि से प्रसन्न करे ।। ५ ।।
अथातः सम्प्रवक्ष्यामि क्रोधमन्त्रस्य साधनम् ।
येन साधितमात्रेण सिद्धिः सर्वविधा भवेत् ।
धृत्वा हस्तद्वयेनासौ भावयेच्चन्द्रमण्डलम् ।
विषं भयङ्करं बीजं ज्वालामालाकुलं हृदि ।
ध्यात्वा जपेदमुं मन्त्रं वक्ष्यमाणं शृणुष्व तत् ।
विषं हनयुगं गृह्य विध्वंसय द्वयान्वितम् ।
नाशयेति ततः पापं कालमन्त्रान्वितो मनुः ।
शून्यं स्वमन्तरं चिन्त्यं हृदयं क्रोधमण्डितम् ।
ज्वालामालाकुलं तस्य मध्ये ध्यायेन्निरञ्जनम् ।
अनेन क्रोधमन्त्रेण चिन्तयेत् क्रोधभूपतिम् ।
तारात् क्रोधावेशयावेशय कूर्चान्वितं मनुम् ।
सञ्चिन्त्य वज्ज्रपाणिश्च क्रोधाधीशं स्मरेद्बुधः ।
हालाहलाल्लिखेद्वज्र क्रोधावेशं प्रशामय ।
कालबीजान्तमुच्चार्य चिन्तयेच्च स्वदेवताम् ।
ततस्तु क्रोधमन्त्रेण षडङ्गन्यासमाचरेत् ।
विषं वज्रयुतं बोधि महाकालं न्यसेद्धृदि ।
विषं हनयुगं वज्रं कूर्चाद्यं विन्यसेत् शिरे ।
हालाहलं दहयुगं वज्र कालं न्यसेत् शिखाम् ।
विषमन्त्रयुतं वज्रमन्त्रव कवचं न्यसेत् ।
तारं दीप्तयुतं वज्र महाकालश्च नेत्रयोः ।
विषं हनयुगं गृह्य दहयुग्मपदान्वितम् ।
क्रोधवज्रपदं तद्वत् सर्वदुष्टानतः परम् ।
ततो मार वर्मास्त्रं दिग्बन्धान्तं षडङ्गकम् ।
अन्योऽन्यान्तरितां मुष्टि कुश्वयेत्तर्जनीयुगम् ।
विख्याता क्रोधमुद्रेयं हृदयात् क्रोधमाह्वयेत् ।
विषं वज्रधराद् गृह्य महाक्रोधपदं ततः ।
शमयेति पदाद् गृह्य ह्यनुपालयमुद्धरेत् ।
शीघ्रमागच्छसि पदं वर्मास्त्रं ज्वलनप्रिया ।
अनेन मण्डले स्थाप्यं ततोऽर्घ्यं मनुमुद्धरेत् ।
विषं सर्वपदाद्देवतापदं समुदीरयेत् ।
प्रसीद कालबीजान्तां सविसर्गान्तु चण्डिकाम् ।
अनेन दापयेदयं पूजार्थं मनुमुद्धरेत् ।
विषबीजं समुद्धृत्य नाशयेति पदं ततः ।
सर्वदुष्टान् हनयुगं पच भस्मी ततः कुरु ।
महाकालद्वयं चास्त्रं शिवोऽन्तमर्चनीमनुः ।
ताराद्वजूं समुद्धृत्य महाचण्डिपदं ततः ।
बन्धद्वयं ततो दत्त्वा दशदिशो निरूढय ।
दिग्बन्धनमनुः प्रोक्तो वक्ष्ये माहेश्वरं मनुम् ।
शिवो व्याहृतयः स्वाहा महादेवमनुर्मतः ।
विषं विकालिकायुक्तामुद्धरेत् कुलभैरवीम् ।
श्री चक्रपाणिने स्वाहा द्विःस्थोऽयं वैष्णवो मनुः ।
विषं विष्णुर्देवगुरुपदमाभाष्य तत्परम् ।
देवकाय शिवोऽन्तोऽयं प्रजापतिमनुर्मतः ।
विषं रौद्रं क्रोधपदं धारिणे च ततः परम् ।
वह्निकान्तास्त्रयुक्तोऽयं मनुः कौमाररूपिणः ।
बीजं हालाहल प्रोच्य गणपतये च ततः ।
द्विठान्तोऽयं मनुः सम्यग्गाणपत्योऽयमीरितः ।
सान्तं सानन्तमुद्धृत्य नादबिन्दुसमन्वितम् ।
ततः प्राथमिकं धूम्रं ध्वजमादरसंयुतम् ।
सहस्रकिरणायेति पदाज्ज्वलनवल्लभा ।
हालाहलादिरुक्तोऽसौ मनुरादित्यरूपिणः ।
स्थितिबीजं समुद्धृत्य चन्द्रसूर्यपदं ततः ।
पराक्रमाय वर्मास्त्रं द्विठोराहोर्मनुः स्मृतः ।
विषं नटेश्वरपदं नटद्वयमतः परम् ।
विषं भूतेश्वरं बीजं शिवोऽन्तोऽसौ नटेश्वरः ।
हालाहलं समुद्धृत्य चन्द्राय पदमीरयेत् ।
वह्निप्रियान्तमित्युक्तो मनुश्चन्द्रमसः स्मृतः ।
विष सौभ्रमनुं प्रोच्य नत्यन्तासी प्रभेश्वरी ।
तारं विष्णुप्रिया बीजं नमोऽन्तः श्रीमनुः स्मृतः ।
विषं हरिप्रियाबीजं हां नमः श्रीतिलोत्तमा ।
पञ्चरश्मिरमाबीजं नत्यन्ते च शशीमता ।
विषबीज जगन्मान्यां सनत्यन्तं समुद्धरेत् ।
रम्भामनुरयं प्रोक्तो मण्डले क्रोधभूपतेः ।
हालाहलं समुद्धृत्य सरस्वत्यै पदं ततः ।
गाहयद्वय सर्वांश्च द्विठः सारस्वतो मनुः ।
विषं यक्षेश्वरीबीजं धूम्रभैरव्यलङ्कृतम् ।
वह्निप्रियायुतोऽन्तोऽयं प्रोक्तो यक्षेश्वरीमनुः ।
हालाहलं समुद्धृत्य भूतिनीपदसंयुतम् ।
ततः प्राथमिकं वह्निप्रियान्तो भूतिनीमनुः ।
भूतिन्यष्टौ महाद्वारपालिन्यः समुदीरिताः ।
विषं निरञ्जनं गृह्य तिष्ठ सुवासिनीपदम् ।
शिरो नतिश्च भूतिन्या मन्त्रोऽयं हृदयाह्वयः ॥ ६॥
अब क्रोधभैरव मन्त्रसाधन कहा जा रहा है। इस साधन के करने मात्र से सभी प्रकार की सिद्धि प्राप्त होती है। दोनों हाथों से मुद्रा बनाकर चन्द्रमण्डल का चिन्तन करे । ॐ ज्वालासमाकुलं नमः‘ मन्त्र से हृदय में ध्यान करके तब इस मन्त्र को जपे – ॐ हन हन विध्वंसय विध्वंसय नाशय नाशय पापं हूं फट् स्वाहा‘ । इसे जपते समय हृदय में क्रोधभैरव का चिन्तन करे ।
‘ॐ क्रोध आवेशय आवेशय‘ मन्त्र से वज्रपाणि क्रोधभूपति की अपने हृदय में भावना करे ।
ॐ वज्र क्रोधावेशय प्रशामय हुँ‘– इस मन्त्र से अपने इष्टदेव का चिन्तन करे ।
अब क्रोधमन्त्र का षडङ्गन्यास करे-
ॐ वज्रबोधि हृदयाय नमः ।
ॐ हन हन वज्र हूं शिरसे स्वाहा ।
ॐ दह दह वज्र हूं शिखायै वषट् ।
ॐ फट् वज्र फट् कवचाय हुं ।
ॐ दीप्तं वज्र हुं नेत्रत्रयाय वौषट् ।
ॐ हन हन दह दह क्रोधवज्र सर्वदुष्टान् मारय मारय हुं फट् स्वाहा अस्त्राय फट् ।
षडङ्गन्यास के अनन्तर दिग्बन्धन करे। दोनों हाथों की मुट्ठी परस्पर संयुक्त करके दोनों तर्जनी को आकुंचित करे। इस प्रसिद्ध क्रोधमुद्रा द्वारा हृदय में क्रोधराज का आवाहन करे-
‘ॐ वज्रधर महाक्रोध समयमनुपालय शीघ्रमागच्छसि त्वं हुं फट् स्वाहा‘ ।
इस मन्त्र से मण्डल देवता को स्थापित करके अर्घ्यं प्रदान करे ।
उसका मन्त्र — ॐ सर्वदेवता प्रसीद हुं अः ह्रीं ।
इस मन्त्र से पूजा करे–ॐ नाशय सर्वदुष्टान् हन हन पच पच भस्मीकुरु हुं हुं फट् स्वाहा ।
दिग्बन्धन मन्त्र – ॐ वज्र महाचण्डि बन्ध बन्ध दशदिशो निरूढय‘ ।
इस मन्त्र से महादेव-पूजन करे- ॐ भूर्भुवः स्वः स्वाहा‘ ।
इस मन्त्र से विष्णु-पूजन करे- ॐ अं आं असि चक्रपाणिने स्वाहा ।
इस मन्त्र से ब्रह्मा-पूजन करे-ॐ विष्णुर्देवगुरु देवकाय स्वाहा ।
कार्तिकेय की पूजा इस मन्त्र से करे —ॐ हौं क्रोधधारिणे स्वाहा ।
गणपति की पूजा का मन्त्र– ॐ गणपतये स्वाहा ।
अब सूर्य पूजन इस मन्त्र से करे – ॐ ह्रीं हं सः सहस्रकिरणाय स्वाहा ।
राहु की पूजा इस मन्त्र से करे —ॐ चन्द्रसूर्याय पराक्रमाय हुं फट् स्वाहा ।
नटेश्वर-पूजा इस मन्त्र से करे-ॐ नटेश्वराय नट नट ॐ ह्रीं स्वाहा ।
चन्द्र की पूजा इस मन्त्र से करे – ॐ चन्द्राय स्वाहा ।
प्रभादेवी का पूजन इस मन्त्र से करे- ॐ ह्रीं नमः ।
लक्ष्मी पूजन इस मन्त्र से करे – ॐ श्रीं नमः ।
तिलोत्तमा का पूजा मन्त्र — ॐ श्रीं हां नमः ।
शशीदेवी का पूजामन्त्र — ॐ श्रीं नमः ।
क्रोधमण्डल में रम्भादेवी का पूजामन्त्र — ॐ जगन्मान्यायै नमः ।
सरस्वती देवी का पूजामन्त्र — ॐ सरस्वत्यै गाहय गाहय सर्वान् स्वाहा ।
यक्षेश्वरी-पूजन मन्त्र — ॐ षीं स्वाहा ।
अष्टद्वार पर अष्टभूतिनी की पूजा क्रमशः करे, मन्त्र यह है – ॐ भूतिनी ह्रीं स्वाहा ।
पुनः मण्डल में भूतिनी-पूजन इस मन्त्र से करे- ॐ सुवासिन्यै स्वाहा नमः ।। ६ ।।
अथातः सम्प्रवक्ष्यामि मुद्रां परमदुर्लभाम् ।
यया विज्ञातया क्रोधः स्वयं सिध्यति नान्यथा ।
अन्योऽन्यमङ्गुलीर्वेष्ट्य द्वे तर्जन्यो प्रसारयेत् ।
तर्जनीं कुण्डलीं कृत्वा मुद्रा पापप्रणाशिनी ॥ ७ ॥
अब परम दुर्लभ मुद्रा कही जाती है। इसे जानने मात्र से स्वयं क्रोधपति भूतनाथ सिद्ध हो जाते हैं। यह अन्यथा नहीं होती। दोनों हथेलियों की उँगलियों को परस्पर लपेट कर दोनों तर्जनियों को फैलाकर कुण्डलाकृति करे । इससे समस्त पाप नष्ट हो जाते हैं ॥ ७ ॥
अन्योऽन्यमुष्टिमास्थाय वेष्टयेत्तर्जनीद्वयम् ।
क्रोधस्य खड्गमुद्रेयं त्रैलोक्यक्षयकारिणी ॥ ८ ॥
दोनों मुट्टियों को बांधकर दोनों तर्जनियों को परस्पर लपेटे । यह है क्रोधराज की खड्गमुद्रा । इससे त्रिभुवन नष्ट किया जा सकता है ।। ८ ।।
कृत्वा मुष्टि ततोऽन्योऽन्यं मध्यमे द्वे प्रसारयेत् ।
प्रोक्ता महाशिवा मुद्रा सद्यः सिद्धिप्रदायिनी ॥ ९ ॥
अस्या एव च मुद्राया मध्याङ्गुल्यो प्रसारयेत् ।
तर्जन्यौ च दृढीकृत्य शिखामुद्रा प्रकीर्तिता ॥ १० ॥
अस्या एव च मुद्रायाः प्रसार्या तर्जनीद्वयम् ।
तर्जन्या मध्यमां स्पृष्ट्वा कनिष्ठानामिके तथा ।
धेन्वाख्येयं महामुद्रा नियुक्ताचार्यकर्मणि ॥ ११ ॥
दोनों हाथों की मुट्ठियाँ बन्द करके दोनों मध्यमा उंगलियों को फैलाना चाहिए। यह है महाशिवमुद्रा । यह सिद्धिदायिनी है। इस प्रकार की मुद्रा में मध्यमा तथा अनामिका को प्रसारित करके दोनों तर्जनियों को दृढ़ता से बद्ध करे। यह है शिखामुद्रा । उक्त शिखामुद्रा में दोनों तर्जनियों को फैलाकर उनसे क्रमशः मध्यमा, कनिष्ठा तथा अनामिका को स्पर्श करे। इसे धेनुमुद्रा कहते हैं । इसे सभी प्रकार के आचार्य ( प्रमुख ) कर्मों में प्रयुक्त किया जाता है ।। ९-११ ।।
मुष्टिमन्योऽन्यमास्थाय ह्यङ्गुष्ठौ च प्रसारयेत् ।
धूपाख्येयं महामुद्रा नियुक्ता धूपकर्मणि ॥ १२ ॥
दोनों हाथों की मुट्ठी बन्द करके दोनों अँगूठों को फैलाये । यह है धूपमुद्रा । इससे धूपदान करना चाहिए ।। १२ ।।
पृथगन्योऽन्यमास्थाय प्रसार्य वामतर्जनीम् ।
प्रधानावाहनी मुद्रा युक्तावाहनकर्मणि ॥ १३ ॥
दोनों मुट्ठियों को अलग-अलग बन्द करके बायें हाथ की तर्जनी को फैलाये । इससे आवाहन कार्य होता है।।१३।।
स्वदक्षहस्ताङ्गुष्ठेन कनिष्ठानखमाक्रमेत् ।
शेषाङ्गुलीः प्रसार्याथ बाहुमूले प्रविन्यसेत् ।
तस्मात् क्षिपेदियं मुद्रा दिग्बन्धनकरी स्मृता ॥ १४ ॥
अपने दाहिने हाथ के अंगूठे को कनिष्ठा उंगली के आगे ले जाये । शेष ४ उँगलियों को प्रसारित करके बाहुमूल में स्थापित करे। यह मुद्रा दिग्बन्धन कार्य में प्रशस्त कही गयी है ।। १४ ।।
उत्ताना अङ्गुलीः कार्या भिन्नतर्जन्यनामिकाः ।
इयं मुद्रा महारौद्रवज्रकर्मणि पूजिता ।
उत्ताना अङ्गुलीः कृत्वा तर्जनीं वेष्ट्य कुश्वयेत् ।
शङ्खमुद्रेति कथिता देवदेवस्य चक्रिणः ।। १५ ।।
तर्जनी तथा अनामिका के अतिरिक्त समस्त उँगलियों को उठाये । यह मुद्रा क्रोधभैरव की पूजा में प्रयुक्त होती है। समस्त उँगलियों को उठाकर तर्जनी उँगली को लपेट कर संकुचित करे। यह है शंखमुद्रा । यह विष्णु- पूजा में प्रयुक्त होती है ।। १५ ।।
अन्योऽन्यमङ्गुलीं वेष्ट्य कनिष्ठाञ्च प्रसारयेत् ।
कमण्डलुविधानाख्या मुद्रेयं परिकीर्तिता ।। १६ ।।
समस्त उँगलियों को परस्पर लपेट करके कनिष्ठा उँगली को फैलाने से कमण्डलु मुद्रा बनती है ।। १६ ।।
वाममुष्टि विधायाथ तर्जनीमध्यमे ततः ।
प्रसार्य तर्जनीमुद्रा निर्दिष्टा ब्रह्मरूपिणः ॥ १७ ॥
बायें हाथ की मुट्ठी को बन्द करके तर्जनी तथा बीच की उँगली को फैलाये। इस मुद्रा को ब्रह्मा की पूजा में प्रयुक्त करते हैं ।। १७ ।।
वामपाणिकृता मुष्टिर्मध्यमामपि तर्जनीम् ।
प्रसार्य तर्जनीं कुञ्च्य मध्यमाश्वापि वेष्टयेत् ।
कनिष्ठा प्रसार्याथ मध्यपर्वणि धारयेत् ।
ख्याता गौरीति मुद्रेयं विशुद्धा शुद्धकर्मणि ॥ १८ ॥
बायें हाथ की मुट्ठी को बन्द करके मध्यमा एवं तर्जनी को फैलाये और तर्जनी द्वारा मध्यमा को लपेट कर रखे तथा कनिष्ठा को फैलाये। फैलाकर उसके मध्यपर्व पर रखे। यह है शुद्ध गौरीमुद्रा । यह समस्त शुभ कार्यों में विहित है ।।१८ ।।
उत्ताना अङ्गुलीः कृत्वा मुष्टि तत्र च धारयेत् ।
वामां कनीयसीं भग्नामङ्गुष्ठौ मुष्टिसंस्थितौ ।
वामाङ्गुष्ठं पर्वगतं दक्षिणेन च सङ्गतम् ।
आदित्य रथमुद्रेयं प्रोक्ता क्रोधाधिपेन च ॥ १९ ॥
समस्त उँगलियों को उठाकर मुट्ठी बन्द करे और अंगूठों को मुट्ठी के ऊपर रखे । परन्तु बायें अंगूठे को ऊपरी पर्व पर्यन्त मुट्ठी को बन्द करे। यह है आदित्य मुद्रा । इसे स्वयं क्रोधराज ने कहा है ।। १९ ।।
प्रसार्य दक्षिणं पाणि भग्नं तर्जन्यनामिकाम् ।
विधाय राहुमुद्रेयं क्रोधराजेन भाषिता ॥ २० ॥
दाहिना हाथ फैलाकर तर्जनी तथा अनामिका को कुछ झुकाये। यह राहुमुद्रा स्वयं क्रोधराज द्वारा उपदिष्ट है ।। २० ।।
नटाकार दक्षकरं कृत्वा मुष्टि विनिक्षिपेत् ।
तर्जनीं दक्षिणां वामे मुष्टिश्वापि प्रसारयेत् ।
ज्येष्ठाङ्गुष्ठेन च तथा कनिष्ठानखमाक्रमेत् ।
नटेश्वरस्य मुद्रेयं निर्दिष्टा सिद्धिदायिनी ॥ २१ ॥
दक्षिण हाथ की मुट्ठी को नटाकार ( जैसे नट बन्द करते हैं ) बन्द करे । वाम हाथ की तर्जनी फैलाये एवं वृद्धांगुलि द्वारा कनिष्ठा को स्पर्श करे । यह नटेश्वरमुद्रा समस्त सिद्धि देने वाली है ।। २१ ।।
कनिष्ठान्योऽन्यमावेष्ट्य मुष्टि कृत्वा पृथक् पृथक् ।
उमाख्येयं महामुद्रा प्रभेश्वर्या इह शृणु ।
करावुभौ भगाकारी क्षिपेन्मूनि प्रभेश्वरी ।
अङ्गुलीसम्पुटी मूनि क्षिपेन्मुद्रा श्रियः स्मृता ॥ २२ ॥
पृथक रूप से मुट्ठी बाँधकर कनिष्ठाद्वय को परस्पर लपेटना उमामुद्रा है। अब प्रभादेवी की मुद्रा कहते हैं। दोनों हाथों की हथेलियों को भगाकार ( योनि के सदृश ) करके सिर पर रखे। यह है प्रभेश्वरी मुद्रा । दोनों हाथों की उँगलियों को आपस में सटा करके मस्तक पर रखें। यह लक्ष्मीदेवी की प्रिय मुद्रा है, इससे लक्ष्मी की पूजा होती है ।। २२ ।।
अन्योऽन्यमुष्टिमास्थाय कनिष्ठां तर्जनीं तथा ।
वेष्टयेच्च शिरोदीपे शिखाकारेण भ्रामयेत् ।
मुद्रेयं श्रीशशीदेव्या दर्शनेनैव सिध्यति ।। २३ ।।
दोनों हाथों की मुट्ठियों को परस्पर बन्द करके कनिष्ठा से तर्जनी का वेष्टन करे। इस मुद्रा के दर्शन मात्र से शशीदेवी सिद्ध हो जाती हैं ।। २३ ।।
मुष्टिमन्योऽन्यमास्थाय ज्येष्ठाङ्गुल्यः प्रसारयेत् ।
तर्जन्यां स्थापयेन्मूले मुद्रा सारस्वती स्मृता ।
कृताञ्जलि न्यसेन्मूनि ज्ञेया मुद्रा तिलोत्तमा ।। २४ ।।
दोनों हाथों की मुट्ठी को परस्पर युक्त करके बड़ी उँगलियों को फैलाये तथा तर्जनी को मूल में स्थापित करे। इससे सरस्वती की पूजा होती है। दोनों हाथों की अंजलि को मस्तक पर रखने से तिलोत्तमा की पूजा होती है ।। २४ ।।
हस्तान्योऽन्यं पुटाकारं कृत्वा संस्थापयेद्यदि ।
इयं मुद्रा महादेव्या रम्भायाः परिकीर्तिता ।। २५ ।।
दोनों हाथों को सम्पुटित करके हृदय पर रखें। इस मुद्रा से महादेवी रम्भा की पूजा होती है ।। २५ ।।
अथातः सम्प्रवक्ष्यामि महामण्डलवर्त्तिनीम् ।
इन्द्रादिलोकपालानां मनुमिष्टार्थसाधनम् ।
हालाहलञ्च शक्राय शिवः शक्रमनुर्मतः ॥ २६ ॥
अब महामण्डल मध्य के इन्द्रादि लोकपालों का मन्त्र कहा जाता है । ॐ शक्राय स्वाहा‘ से इन्द्र का पूजन करे ।। २६ ॥
पञ्चरश्मिरग्नय इति शिरोऽन्तः परिकीर्त्तितः ।
तारोयमायेति शिरः प्रोक्तो याम्यों महामनुः ॥ २७ ॥
‘ॐ अग्नये स्वाहा‘ मन्त्र से अग्नि तथा ‘ॐ यमाय स्वाहा‘ से यम देवता का पूजन करे ।। २७ ॥
विषबीजं समुद्धृत्य राक्षसाधिपतिस्ततः ।
पतये जययुग्मव द्विठान्तो नैर्ऋतो मनुः ॥ २८ ॥
ङेऽन्तं वरुणमाभाष्य जलाधिपतये ततः ।
हरद्वयं शिरोऽन्तोऽयं तारादि वरुणो मनुः ॥ २९ ॥
निर्ॠति मन्त्र – ॐ राक्षसाधिपतये जय जय स्वाहा‘।
वरुण मन्त्र – ‘ॐ वरुणाय जलाधिपतये हर हर स्वाहा‘ ।। २८-२९ ।।
आदिबीजं समुद्धृत्य वायवे तारयुग्मकम् ।
वह्निजायान्त उक्तोऽयं मनुवयोर्महात्मनः ॥ ३० ॥
विषबीजं समुद्धृत्य कुबेराय पदं ततः ।
यक्षाधिपतये स्वाहा कुबेरस्य मनुः स्मृतः ।। ३१ ।।
तारं चन्द्रायेति शिरः सौम्य ईशानगो मनुः ।। ३२ ।।
आदिबीजं समुद्धृत्य ईशानाय द्विठन्ततः ।
ईशानस्य मनुः प्रोक्त ईशानदिशि संस्थितः ॥ ३३ ॥
वायुपूजन- मन्त्र — ॐ वायवे तार तार स्वाहा ।
कुबेरपूजन-मन्त्र — ॐ कुबेराय यक्षाधिपतये स्वाहा ।
सोमपूजन-मन्त्र — ॐ चन्द्राय स्वाहा ।
ईशानपूजन मन्त्र- ॐ ईशानाय स्वाहा ।। ३०-३३ ।।
मुद्रा सर्वेश्वरीपूर्वं सुन्दर्या अपि कथ्यते ।
यया विज्ञातया नूनं सिद्धिः सर्वविधा भवेत् ।
अन्योऽन्यमुष्टिमास्थाय कनिष्ठाश्च प्रसारयेत् ।
कनिष्ठा कुण्डलाकारा मुद्रेयं सुन्दरी स्मृता ॥ ३४ ॥
सर्वेश्वरी सुन्दरी की मुद्रा कही जाती है। इसके जानने मात्र से सभी प्रकार की सिद्धि मिलती है। दोनों हाथों की मुट्ठी को सटाये और कनिष्ठा उंगलियों को फैलाकर कुण्डलाकृति करे। इससे सुन्दरी देवी सुप्रसन्न होती हैं ।।३४।।
मुष्टिमन्योऽन्यमास्थाय कनिष्ठे वेष्टयेदुभे ।
तर्जनी कुण्डलीं कृत्वा मुद्रेयं भूतनायिका ।। ३५ ।।
दोनों मुट्ठियों को परस्पर संयोजित करके दोनों कनिष्ठाओं को लपेटे तथा तर्जनी को कुण्डलाकृति करे। यह है भूतनायिका की मुद्रा ।। ३५ ।।
अन्योऽन्यं मुष्टिमास्थाय तर्जनीं वेष्टयेत् पृथक् ।
मुद्रेयं द्वारपालिन्या अष्टभ्यः परिकीर्तिता ।
इन्द्रस्य पूजने वज्रमुद्रेयं परिकीर्तिता ॥ ३६॥
मुट्ठी को बन्द करके सटाये और दोनों तर्जनी को लपेटे । यह मुद्रा आठों दरवाजों की भूतिनी तथा इन्द्रादि देवों के पूजन में प्रयुक्त होती है ।। ३६ ।।
कृत्वोत्तानं दक्षहस्तं तर्जनीन्तु प्रसारयेत् ।
आग्नेयीयं महामुद्रा याम्या निर्दिश्यते ततः ।
कृत्वा मुष्टि दक्षहस्ते तर्जनीश्व प्रसारयेत् ।
याम्याख्येयं महामुद्रा प्रोक्तातो नैऋति शृणु ।
कृत्वा मुष्टि दक्षहस्ते खड्गाख्येयन्तु राक्षसी ॥ ३७ ॥
दाहिनी हथेली को उठाकर तर्जनी उँगली को फैलाये । यह अग्नि की मुद्रा है। दाहिने हाथ की मुट्ठी बन्द करे और तर्जनी को फैलाये । यह यम नामक महामुद्रा कही जाती है। दाहिने हाथ की मुट्ठी बन्द करके उसे खड्ग-आकृति में उठाये। यह है निर्ऋति मुद्रा ।। ३७ ।।
वाममुष्टि विधायाथ तर्जनीन्तु प्रसारयेत् ।
तामेव कुण्डलाकारा मुद्रेयं वारुणी स्मृता ॥ ३८ ॥
बायें हाथ की मुट्ठी बन्द करके तर्जनी को फैलाये और उसे कुण्डलाकृति करे। यह है वारुणी मुद्रा ।। ३८ ।।
मुष्टि वामकरे कृत्वा मध्यमामपि तर्जनीम् ।
प्रसार्येयं पताकाख्या वायोर्मुद्रा प्रकीर्तिता ।। ३९ ।।
बायें हथेली की मुट्ठी बन्द करके मध्यमा तथा तर्जनी को फैलाये । यह है वायुमुद्रा ।। ३९ ।।
मुष्टि दक्षकरे कृत्वा अङ्गुष्ठन्तु प्रसारयेत् ।
प्रोक्ता वैश्रवणी मुद्रा धनाद्याकर्षणक्षमा ॥ ४० ॥
दाहिने हाथ की मुट्ठी बन्द करके बड़ी उँगली को फैलाये। इस कुबेर मुद्रा से धनादि का आकर्षण होता है ।। ४० ।।
कृत्वान्योऽन्यकरे मुष्टि तर्जनीश्वापि वेष्टयेत् ।
सौम्याख्येयं महामुद्रा सोमस्य परिकीर्तिता ॥ ४१ ॥
दोनों मुट्ठियों को परस्पर सटाकर दोनों तर्जनी को लपेटे । यह सौम्य मुद्रा है, जिससे सोम ( चन्द्र ) की पूजा होती है ।। ४१ ।।
वाममष्टि विधायाथ ज्येष्ठाङ्गुष्ठकनीयसा ।
नखमाक्रम्य शेषाश्च प्रसार्येशी प्रकीर्तिता ॥ ४२ ॥
बायें हाथ की मुट्ठी बाँधकर कनिष्ठा उंगली द्वारा बड़ी उँगली को स्पर्श करे । यह है ईशान मुद्रा ।। ४२ ।।
सृष्टिबीजं सिद्धिवज्रपदादापूरयद्वयम् ।
वज्रबीजं नतिश्चान्ते पूर्णाख्योऽयं महामनुः ॥ ४३ ॥
स्थितिबीजाद्वज्रक्रोध महामन्त्रपदात्ततः
सिद्धाकर्षण मन्त्रोऽयं महामण्डलमध्यगः ।
सम्पुटावञ्जलं कृत्वा पुनर्मुद्रां प्रकीर्तयेत् ॥ ४४ ॥
क्रोधपति का पूर्ण मन्त्र — ॐ सिद्धि वज्र पूरय पूरय हुँ‘ ।
सिद्धाकर्षण मन्त्र – ‘ॐ वज्र हुँ‘ ।
महामण्डल-मध्यवर्ती क्रोधपति की पूजा उक्त मन्त्र से करे । तत्पश्चात् हाथ जोड़कर ( सम्पुट करके ) पुनः मुद्रा प्रदर्शित करे ।। ४३-४४ ।।
मुष्टिमन्योऽन्यमास्थाय कनिष्ठे वेष्टयेदुभे ।
प्रसार्य कुण्डलाकारं विधाय तर्जनीद्वयम् ।
सिद्धाकर्षणमुद्रेयं सिद्धमा कर्षयेद् ध्रुवम् ।। ४५ ।।
दोनों हाथों की मुट्ठियों को परस्पर युक्त करके दोनों कनिष्ठाओं को लपेट लेना चाहिए। तर्जनीद्वय को फैलाकर कुण्डलाकृति करे। यह सिद्धाकर्षण मुद्रा सिद्धि को आकर्षित करती है ।। ४५ ।।
तारश्व क्रोधशमय साधने पदमुद्धरेत् ।
सिध्यतीति पदात् सर्वदेवतानुपदं ततः ।
मे शीघ्र सिध्यतु पदं मनूत्तमपदं ततः ।
बद्ध्वा तु वज्रमुद्राख्यमिममुच्चारयेन्मनुम् ।। ४६ ।
इस मन्त्र वज्रमुद्रा-बन्धन करे – ‘ॐ क्रोध शमयसाधने सिध्यतु सर्व-देवतानु मे शीघ्रं सिध्यतु‘ ।। ४६ ।।
प्रालेयं बीजमुद्धृत्य जयद्वय महापदात् ।
क्रोधाधिप इत्युक्त्वा क्रोधराजपदात्ततः ।
इदं भूतासनं प्रोक्त्वा दर्शयद्वयमीरयेत् ।
मर्षयद्वयमाभाष्य प्रतिगृह्णपदाद्विठः ।
महामण्डलमाभाष्य भूताशनमनुः स्मृतः ॥ ४७ ॥
‘ॐ जय जय क्रोधाधिप क्रोधराज ! इदं भूतासनं दर्शय दर्शय मर्षय मर्षय प्रतिगृह्ण स्वाहा‘ । यह भूतासन मन्त्र है ।।४७।।
सम्पुटामञ्जलिं कृत्वाङ्गुलीनां विधृतिस्थितिः ।
पद्ममुद्रेयमाख्याता विसर्जनमनुं शृणु ।। ४८ ।।
अंजलि बनाकर समस्त उंगलियों को समभाव में रखें। यह है पद्ममुद्रा । अब विसर्जन मन्त्र तथा मुद्रा कही जाती है ।। ४८ ।
विषात् पद्मोद्भवपदं निलयेति पदं ततः ।
सर्वदेवासनायेति शिरोऽन्तो मनुरीरितः ।
वारं सर्वसिद्धिपदं सिद्धि देहि पदं ततः ।
तारं सर्वसिद्धिपदं सिद्धि देहि पदं ततः ।
गच्छेति पदमाभाष्य देवदेवं विसर्जयेत् ।
भूताधिप ! महाक्रोध ! सर्वसिद्धिप्रदायक ! ।
दत्त्वाभिलषितं देव गच्छ गच्छ यथासुखम् ।
मन्त्रेणानेन देवेशं यथाविधि विसर्जयेत् ।। ४९ ।।
‘ॐ पद्मोद्भव निलय सर्वदेवतासनं स्वाहा‘ ।
‘ॐ सर्वसिद्धि देहि गच्छ ॐ भूताधिप महाक्रोध सर्वसिद्धिप्रदायक दत्त्वा भिलषितं देव गच्छ गच्छ यथासुखम्‘ यह विसर्जन मन्त्र है ।। ४९ ।।
क्रोधमन्त्रस्य जापेन मण्डलस्य च दर्शनात् ।
स्मरणात् क्रोधराजस्य राज्यं त्रैधातुकं भवेत् ।
चेटकाः सर्वभूतानां यक्षगन्धर्वकिन्नराः ।
क्रोधमन्त्रेण नश्यन्ति सर्वलौकिकदेवताः ।
क्रोधार्णोच्चारणाद्देवाः पलायन्ते समन्ततः ।
प्रजपेदात्मरक्षार्थमेकलक्षं महामनुम् ।
वज्रमन्त्रस्य जापेन भवेद्वज्रसमं वपुः ।
सिद्धिकामो जपेत् पौर्णमास्यामभ्यर्च्य यत्नतः ।
क्रोधमुद्रां विधायाथ प्रजपेत् सकलां निशाम् ।
प्रभातसमये भूतानुकम्पा जायते ध्रुवम् ।
मुद्रा ज्वलति सर्वत्र तया ज्वलितया पुनः ।
अजरामररूपी च भवेत् क्रोधसमो नरः ।
एवमाराधितो वज्रो वाञ्छितार्थप्रदायकः ।। ५० ।।
क्रोधभैरव मन्त्र का जप तथा क्रोधमण्डल का दर्शन करने से त्रैलोक्य राज्य मिलता है । यक्ष, गन्धर्व, किन्नर आदि उसके दास हो जाते हैं। क्रोधमन्त्र से समस्त लौकिक देवता नाश को प्राप्त होते हैं। इसके उच्चारण मात्र से पिशाचादि लौकिक देवता भाग जाते हैं। आत्मरक्षार्थं एक लक्ष जप करे। इसके जप से साधक का शरीर वज्र के समान हो जाता है। इस मन्त्र का पूर्णिमा की रात्रि को अर्चना जप करे और क्रोधमुद्रा-बन्धन करके समस्त रात्रि पर्यन्त जप करे । इससे प्रातः के समय क्रोधदेवता की कृपा मिलती हैं। इनकी सिद्धि से साधक अजर-अमर हो जाता है। वह क्रोधराज के समान हो जाता है। उसे अभिलषित सिद्धि मिलती है ।। ५० ।।
इति भूतडामरे महातन्त्रे प्रमथाधिपक्रोध राजसाधनं नाम षष्ठं पटलम् ।
भूतडामर महातन्त्र का छठा पटल समाप्त हुआ ।
1 thought on “भूतडामर तन्त्र पटल ६ – Bhoot Damar Tantra Patal 6, भूतडामरतन्त्रम् षष्ठ पटलम्”